Tüp bebek yapılan çiftlerde sağlıklı bir gebeliğin gelişmesi, her şeyden önce spermin yumurtayı dölleyebilme başarısına bağlıdır. Sperm yumurtanın içerisine enjekte edildikten sonra ertesi gün ilk bölünmenin gerçekleşmesi beklenir. Buna fertilizasyon ya da döllenme diyoruz. Çünkü bu ilk bölünmenin ardından hücreler milyarlarca kez bölünerek ileride çocuğun vücudunu şekillendirecektir. Ne yazık ki tüp bebek yapıldığında bazen yumurta hiç bölünemez ya da bir kaç kez bölündükten sonra durur, daha ileri gitmez. Çoğu kez üçüncü güne çok az yumurta kalır ve bunlar rahime yerleştirilse bile gebelikle sonlanamaz. İşte biz buna fertilizasyon ya da döllenme olmaması diyoruz. Tüp bebek denemelerinde yumurtaların üçte birinde döllenme olmayabilir, tüm yumurtaların hiç döllenememesi ise olguların %1-3’ünde görülür. Total döllenme başarısızlığı, kısırlığın önemli nedenlerinden biridir.
Sentriol ne işe yarar?
Sperm hücresinin görevi sadece yumurtaya genetik malzeme taşımak değildir. Yumurtada ilk bölünmeyi başlatan da spermdir. Olgun sperm hücresinde sentriol dediğimiz bir organel bulunur. Sentriolden spermin kuyruğu gelişir. Ancak bu organelin bir diğer görevi, hücrelerde bölünmeyi başlatmaktır. Sentriol hücrenin ortasına yerleşir ve etrafa uzattığı iplikçiklerle genetik malzemeyi yani kromozomları hücrenin iki ucuna eşit sayıda olacak şekilde hareket ettirir. Arkasından da hücre tam ortadan ikiye bölünür. Şayet sentriol iplikçik çıkarmaz ya da hatalı çalışırsa, hücre bölünemeden kalır. İşte aynı olaylar yumurtada da gerçekleşir. İlginç olanı, yumurtada sentriol yoktur ve bölünebilmek için spermden gelmesini bekler. Spermden de sentriol gelmez ya da gelse bile bozuksa, yumurta bölünemez ve döllenme de gerçekleşemez. Gerçekten de yakın zamanda yapılan çalışmalar, spermin sentriol bozukluklarında döllenmenin olmadığını, olsa bile bir kaç bölünmeden sonra embriyonun gelişemediğini göstermiştir.
Spermin sentriolünün çalışmamasının en başta gelen nedeni, oksidatif stres dediğimiz durumdur. Yani spermlerin içinde yüzdüğü sıvıda zararlı metabolitlerin birikmesi. Aynen denizlerin kirlenmesi gibi, sperm sıvısı da bu şekilde toksik maddelerle zaman içinde kirlenir. Serbest oksijen türevleri olarak bilinen böyle toksik maddeler spermin sağlığı için ciddi bir tehdittir. Özellikle sistein, lizin ve histidin adlı aminoasitlerinde hasar meydana getirir. Bu aminoasitler ise, sentriolü oluşturan proteinlerin yapı taşlarıdır. Nasıl ki bir duvarı oluşturan tuğlalardan bazıları eksikse duvar çöker, işte sentriol de bu aminoasitler eksikse hasar görür, çalışamaz duruma gelir. Hasarlı sentriol taşıyan spermin tüp bebekte kullanılması ise neticede döllenme başarısızlığıyla sonuçlanır.
Spermin sentriolünün bozuk olduğu nasıl anlaşılır?
Sentriol, spermin başının hemen arkasında, boyun bölgesinde yerleşmiştir. Morfoloji incelemesinde boyun bölgesi bozuk olan spermlerde sentriolün de bozuk olabileceği düşünülmeli. Bu durumu teyit etmek için ejakulatta POC ve CEP gibi belirli belirteçlere bakılabilir. Sperm hareketinde azalma da sentriolün yeterli çalışmadığının bir göstergesi olabilir. Daha sonra da bu bozukluğan yol açabilecek oksidatif stresin varlığı araştırılır. Ejakulatta yapılan bazı ölçümlerle, zararlı madde birikimi olup olmadığı kolaylıkla anlaşılabilmekte.
Sentriol bozukluklarının tedavisi
Hasarlı sentriolün tedavisinde antioksidan kullanımının yanı sıra yaşam tarzını ve alışkanlıkları düzenleyecek bir takım tedbirler önerilir. Antioksidan ürünler çok dikkatli seçilmeli ve ters etki yapmamaları için kullanılırken yakından takip edilmelidir. Olmazsa tüp bebek sırasında yumurtayı aktive edecek bazı teknik uygulamalardan faydalanılır. Bunlar arasında yumurtanın piezzoelektrik ya da kimyasallarla uyarılması sayılabilir.
Kısaca söylemek gerekirse, döllenme başarısızlıklarının önemli bir sebebini, spermde oksidatif strese bağlı sentriol bozuklukları oluşturur. Sentriol bozuklukları detaylı sperm tahlilinden ve ejakulatta bazı belirteçlere bakılarak ortaya çıkarılabilir. Tedavide ise yaşam tarzına ait düzenlemeler, antioksidanlar ve gerekirse tüp bebekte ilave uygulamalar faydalı olacaktır.
Bu yazı https://www.hurriyet.com.tr/aile/ sayfasında yayınlandı
Resim: https://openclipart.org
