Nonobstrüktif azoospermi, çocuk özlemi çeken çiftlerde en endişe verici tanıdır. Her ne kadar bunların bir kısmı tedavi edilebilse de çoğu olguda ne yazık ki daha fazlası yapılamamakta. Bu durumda ilk akla gelen, acaba kök hücreden fayda görebilir miyiz sorusu olmakta. Hemen belirteyim, henüz dünyanın hiçbir yerinde kök hücresiyle çocuk sahibi olmuş bir erkek yok. Ama bu konu üzerinde çalışmalar yoğun şekilde devam etmekte. Bizim de buna yönelik araştırmalarımız halen sürüyor.
Kök hücre tedavisi dediğimizde yapılan, vücudun herhangi bir hücresini alıp, bundan sperm hücresi elde etmek ve bunu da tüp bebekte kullanmak. Mademki testiste hücre bulamıyoruz, o halde vücudun başka hücreleri ile bunu başarmak sorunda köklü bir çözüm sağlayacaktır. Ne de olsa vücudumuzda kullanılmayı bekleyen milyonlarca hücre var. Yani hücre kaynağı olarak bir sıkıntı yok. Ancak sorun, bu hücreleri nasıl sperm haline getireceğimiz. İşte, yapılan çalışmalar da bu basamağı aşmaya yönelik planlanıyor.
Geçtiğimiz aylarda Amerika Birleşik Devletleri’nde Georgia Üniversitesi’nden bir grup bilim insanı kök hücre tedavisi ile üremenin sağlanabileceği yönünde ilginç bir çalışmalarının sonuçlarını paylaştı. Çalışmanın özelliği, ilk defa maymunda yapılmış olması. Oysa bugüne kadar bu tür araştırmalar hep fare ya da sıçanlarda gerçekleştirilmişti. Maymun ise genetik olarak insana çok daha yakındır. Dolayısıyla bunlardan alınacak sonuçlara bakarak insanda neyle karşılaşacağımızı çok daha rahat söyleyebiliriz.
Araştırıcıların yaptıkları şu; önce hayvanın derisinden bir hücre alıyorlar. Bunun çekirdeğini çıkarıp, dişi maymunun yumurtası içine enjekte ediyorlar. Yumurtayı elektrik ile uyardığınızda normal bir embriyo gelişiyor. Hatırlarsanız yıllar önce bu şekilde elde edilen embriyoları dişi rahmine yerleştirerek Dolly adlı bir koyun doğurtulmuştu. Ama ne yazık ki Dolly kısa sürede öldü ve bu tekniğin faydalı olmadığı anlaşıldı. O yüzden de bu şekilde oluşturulan embriyolar doğrudan kullanılmaz, onun yerine embriyonun belli aşamasında içinden bir hücre seçilerek birtakım işlemlerden geçirilip yeniden yumurtaya yerleştirilir. İşte o zaman gelişecek embriyo sağlıklı bir yavru doğmasını sağlayabilir. Nitekim şimdi bahsettiğimiz çalışma da maymunun deri hücresinin çekirdeği dişisinin yumurtasına yerleştirildiğinde gelişen embriyonun bir hücresi alınarak, laboratuvarda sperm yönünde farklılaşması için beslenmiş. Bu aşama son derece karışık bir tedavi sürecidir. Çıkarılan hücre farklı solüsyonlarla muamele edilerek genetiğinin sperm yönünde farklılaşmasına uğraşılır. Araştırıcılar bu hücrenin neticede sperme dönüştüğünü bazı testlerle kanıtladılar. Daha sonra da hayvanın dişisinden aldıkları yumurtaya, bildiğimiz tüp bebek işleminde yapıldığı gibi enjekte etmişler. Bir süre sonra görüldü ki bu yumurtalardan gayet sağlıklı embriyo gelişmekte.
Bu yöntem insanda nasıl uygulanacak? Çocuğu olmayan azoospermik bir erkek düşünelim. TESE ile bir netice alınamadığını farz edin. Bunun derisinden küçük bir parça çıkarılıp içinden bir hücre alınacak ve çekirdeği eşinin yumurtasına yerleştirilerek embriyo gelişmesi beklenecek. Daha sonra bu embriyonun da bir hücresi alınıp, bazı işlemlerden geçirildikten sonra yeniden eşinin yumurtaları toplanıp içine enjekte edilerek bildiğimiz tüp bebek yapılacak. Daha sonra da gebelik beklenecek.
Hiç kuşkusuz bu kadar basit değil. İşlemin her aşaması çok karışık laboratuvar tekniklerini gerektiriyor. Asıl önemlisi, doğacak çocukta genetik bir anomalinin de gelişip gelişmeyeceği. Zaten kök hücre çalışmalarının en büyük endişesi çocuğun sağlıklı olması. Şayet bu da gösterilirse, pratikte hemen uygulamaya geçilebilir. Şimdilik işin teknik yönü belirlenmiş durumda, geriye güvenilirliliğinin kanıtlanması kaldı. Henüz dünyada bu güvenilirlik sağlanmadan insanda kök hücre tedavisi yapılmasına hiçbir ülkede izin verilmiyor. Umuyorum bunu da görmek için fazla beklememiz gerekmeyecek.
Bu yazı https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/ sayfasında yayınlandı
Resim: https://openclipart.org/
