Azoospermi, yani tahlillerde ölü ya da canlı hiç olgun sperm hücresi görülmemesi çocuk sahibi olamayan çiftler için oldukça endişe veren bir neticedir. Oysa bunların bir kısmı tedavi ile sperm çıkışına kavuşabilir, hatta doğal yolla bile gebelik sağlayabilirler. Ancak yine de bir kısım çiftte ne yazık ki olgun sperm elde edemiyoruz. İşte bu aşamada akla ilk gelen çözüm kök hücre olmakta. İyi de, günümüzde kök hücre ile çocuk olması mümkün mü?
Hemen belirtelim, henüz kök hücrenin insanlarda kullanılması söz konusu değil. Ama üzerinde çok sayıda araştırma yapılmakta, bir çözüm üretebilmek için yoğun uğraşlar verilmekte. Önce kök hücrenin ne olduğuna bakalım. Kök hücre dediğimiz, uygun ortam bulduğu zaman vücudumuzdaki herhangi bir organı oluşturmak üzere kendi kendine çoğalabilen hücre anlaşılır. Bu sayede yaralanmış, hasar görmüş dokularımız kendilerini onarabilir, hasta organlar iyileşebilir. Testiste de sperm yapmak üzere spermatogonium dediğimiz kök hücreler bulunur. Bunlar sürekli çoğalarak kendi kendilerini yeniler ve arkasından olgun spermleri yapmak üzere farklılaşırlar.
Kısırlık tedavisinde kök hücre kullanımı konusunda 3 tedavi alternatifi üzerinde çalışılmakta. Bunlardan biri, testisin içindeki kendi kök hücrelerinin alınıp dondurularak saklanması ve ileride çocuk sahibi olmak istediklerinde yeniden testise yerleştirilmesi. Özellikle ergenlik öncesinde kanser ya da başka nedenlerle kemoterapi veya ışın tedavisi alacak çocuklarda bu uygulama çok faydalı olacaktır. Çünkü kemoterapi ve ışın tedavisi testisteki hücreleri öldürerek, olguların beşte birinde kalıcı azoospermi yapar. İşte bunlarda tedavi öncesi sağlıklı kök hücreler alınıp saklanırsa, erişkin yaşa gelip çocuk sahibi olmak istediklerinde kullanılabilir. Klinefelter hastalarında da yıllar içerisinde testis dokusu daha fazla hasarlanmadan erken yaşlarda bu şekilde kök hücrelerin saklanması önerilmekte. Benzer şekilde, Sertoli cell only sendromu için de testisin kendi kök hücrelerinin çoğaltılarak yeniden testise verilmesi iyi bir alternatif olabilir. Hatta Y-mikrodelesyonu gibi gen bozukluklarında kök hücreler alınarak bozuk olan geni değiştirilip tekrar testise verilirse, sağlıklı sperm üretimi de başarılabilir. Ancak henüz bu yöntem insanda uygulanmaya başlamadı. Ama yapılan bilimsel çalışmalar oldukça umut vermekte.
Bir diğer kök hücre tedavisi ise vücuttaki başka kök hücre kaynaklarının sperm gibi kullanılması olmuştur. Örneğin kemik iliği, yağ dokusu ya da bağ dokusuna ait bazı hücreler erişkin erkeklerde birer kök hücre kaynağı olarak görev yaparlar. Bu sayede nerede hasarlı bir doku varsa hızla oraya gitmeleriyle eksilen yerin onarılması da mümkün olabilmekte. Kısırlık tedavisinde ise bu kök hücrelerin laboratuvarda sperm yönünde geliştirilmesi amaçlanır. Bazı kritik işlemleri takiben oluşan olgun spermler daha sonra dişinin yumurtası ile birleştirilerek tüp bebekte kullanılabilir. Gerçekten de hayvan çalışmalarında çok sayıda sağlıklı yavrunun dünyaya geldiğini gördük. Ancak burada en büyük sorun, çocukta ortaya çıkabilecek ciddi genetik defektler. Henüz bu konu tam anlamıyla çözümlenmiş değil. O nedenle de insanda kullanımına izin verilmemekte.
Kısırlık tedavisi için kök hücre kullanımında üçüncü uygulama seçeneği de genetik hastalıklardan dolayı sperm üretimi bozulan erkeklerin tedavisine yöneliktir. Örneğin sperm kök hücrelerinde bir genin eksik olduğu ya da sağlıklı çalışmadığı saptanırsa, bunu sağlamı ile değiştirmek günümüzde mümkün. Gen aşısı veya gen tedavisi olarak da bilinen bu teknik, gerçekten hayallerimizi zorlayan bir tedavi olanağı sağlamakta. Önce hangi genin bozuk olduğu bulunmakta, daha sonra testisten kök hücreler alınıp bozuk olan gen yenisi ile değiştirilip daha sonra yeniden testise yerleştirilmekte. Farelerde bu şekilde sağlıklı spermler elde edilerek doğal çiftleşme ile yavrular doğmuştur. Yine belirtelim, bu tedavi şekli de henüz insanda uygulanıma girmiş değil.
Netice olarak, nonobstrüktif azospermi bulunan erkeklerde kök hücre tedavileri ilerisi için büyük umut vermekte. Ancak henüz hepsi de araştırma aşamasında olup, insanda kullanılmamaktadır. Her ne kadar gerek laboratuvarda gerekse hayvanlar üzerinde çok sayıda deney yapılmakta ve çoğunda da başarılı olunmaktaysa da, bunların çocukta ortaya çıkarabileceği anomaliler ya da testiste kanser geliştirme riskleri henüz elimine edilmiş değildir. Şimdilik yapabileceğimiz, güvenilir ve verimli sonuçlarını görene kadar beklemek.
Bu yazı https://www.hurriyet.com.tr/aile/ sayfasında yayınlandı.
Resim: https://publicdomainvectors.org/
