Kök hücre dendiğinde, kendi kendine çoğalarak gerektiğinde farklı doku ya da organları yapabilen hücreler anlaşılır. Normalde sesiz duran bu hücreler, nerede ihtiyaç olursa vücudun o bölgesine giderek hasarlı dokuyu onarır ve normal çalışmasını sağlar. Özellikle de tahlillerinde sperm hücresi çıkmayan azospermik erkeklerin tedavisinde kök hücreler büyük umut vadetmektedir. İyi de, böyle erkeklerde kök hücre tedavisi nasıl olmakta, günümüzde yapılmakta mı, yakın zamanda bundan faydalanılabilecek mi, işte bu soruların yanıtlarını kısaca gözden geçirelim.
Kısırlık tedavisinde kullanılmak üzere kök hücreler iki kaynaktan; testisler ya da vücudun diğer dokularından elde edilebilir. Bugün için en büyük beklenti, testislerdeki kök hücrelerin kullanılmasıdır. Aslında testisten alınan ve henüz olgunluğunu tam anlamıyla tamamlamamış yuvarlak sperm hücrelerinin kullanımına bir kaç yıl önce başlanıldı. Yeni ROSI tekniği olarak bilinen bu yöntemle sağlıklı doğumlar elde edilebilmekte. Ancak ne yazık ki olguların büyük kısmında ROSI için de uygun sperm hücresi bulunamamakta. Bunun üzerine çalışmalar, testiste sperm hücresi üreten ve spermatogonium denilen en genç kök hücrelerinin kullanılması üzerinde yoğunlaştı. En önemli gelişme ise, spermatogoniumların da gerisinde bir grup kök hücrenin bulunduğunun ortaya çıkarılması oldu. Bu hücreler her zaman için testiste bulunmakta, hatta eksildiğinde kemik iliğinden göç ederek, sperm üretimini başlatabilmektedir. Bizim de üzerinde çalıştığımız bu konu, yakın bir gelecekte sonuç verebilecek gibi görülmekte.
Ama kök hücre dendiğinde asıl beklenti, testis dışında, yağ dokusu, kemik iliği, göbek kordonu, hatta deri hücrelerinin laboratuvarda sperm yönünde farklılaştırılıp, tüp bebekte kullanılmasıdır. 2017 yılında Japonya ve İngiltere’den bir grup bilim adamı genetik bozukluğu olan farelerde, deriden aldıkları fibroblast hücrelerini genetik olarak değiştirerek sperm yönünde farklılaştırmayı başardılar ve daha sonra bunları yumurtaya enjekte ettiklerinde sağlıklı yavruların dünyaya geldiğini bildirdiler. Her ne kadar az sayıda deneysel çalışmada bu yolla yavruların dünyaya geldiği bildirilmiş olsa da, anomalili doğum riski ne yazık ki henüz tam anlamıyla çözümlenmiş değil. Bu tedavi alternatifi için yakın tarihli bir beklenti içine girilmemeli. Henüz çok uzaktayız.
Kök hücre tedavisinin bir diğer uygulama alanı ise, kanser nedeniyle tedavi gören çocuklarda ya da genç-erişkinlerde fertilitenin korunmasıdır. Çünkü gerek ışın tedavisi gerekse kemoterapi testislerde kalıcı hasar meydana getirerek, sperm üretimini bozabilir. Bozmasa bile, sperm hücrelerinin genetik yapısını değiştirerek, gebelik gelişmesi durumunda anomalili doğumlara yol açabilir. O nedenle de tedavi öncesi spermler alınıp dondurularak saklanırsa, ileride bunlarla tüp bebek yapılabilir. Ama ergenlik öncesi dönemde henüz olgun sperm hücre çıkışı başlamayacağından, içinde kök hücrelerin bulunduğu testis dokularının ameliyatla alınıp saklanması gündeme gelmiştir. Her ne kadar bu işlem günümüzde yapılmaktaysa da, bu hücrelerin erişkin yaşlarda tekrar testise yerleştirildiğinde olgun sperm haline gelip çocuk yapma durumlarının nasıl olacağı konusunda çalışmalar halen devam etmektedir.
Netice olarak azoospermi tedavisinde günümüzde gelinen en son nokta, ancak testiste gelişimlerini belli bir seviyeye kadar tamamlamış erken evre sperm hücrelerinin kullanılmasıdır. Bunun ötesinde kök hücre çalışmaları henüz deney aşamasında olup, başarı ve güvenilirlikleri kanıtlanmayı beklemekte. Bu gerçekleşinceye kadar da evlat edinerek bir an önce çocuk özlemini tatmin etmek en gerçekçi alternatif olma özelliğini korumakta.
Bu yazı https://www.fanatik.com.tr/ kaynağında 15/09/2020 tarihinde yayınlandı.
