Çiftlerin istemelerine rağmen neden çocukları olmadığını her zaman açıklayamıyoruz. Erkek yönünden temel test sperm analizidir ve öncelikle de buna bakılır. Sperm tahlillerinde en önemli parametre ise yüzde kaçının ileri doğru gittiğidir. Dünya Sağlık Örgütü bunu %32 olarak belirledi, yani her 100 spermden en az 32 tanesi ileri doğru hareket ediyorsa bu yeterli anlamına gelir. Oysa yakın tarihli çalışmalar, sperm hareketinde sadece ileri giden sperm miktarının değil, bu hareketin kalitesinin de önemli olduğunu gösterdi.
Toledo ve Oxford Üniversitelerinin geçenlerde yayınladıkları ortak bir çalışmasında sperm hareketinin, bildiğimizden çok farklı bir mekanizmayla işlediği yönünde ilginç sonuçlar ortaya çıktı. Buna göre sperm başı ile kuyruğu arasında, her ikisini birbirine bağlayan ve adeta arabalardaki amortisöre benzeyen bir yapı bulunmakta. Dinamik bazal komplex (DBC) adını verdikleri bu yapı, başın emirleri doğrultusunda kuyruğun hareketini ayarlayan bir görev yapmakta.
Sperm amortisörü DBC nasıl çalışır?
Bilindiği üzere sperm yumurtaya doğru ilerlerken çok zorlu bir yol kat eder. Öncelikle kadın genital sisteminde engebeli ve ince kanalcıklardan oluşan servikal kanalı geçmesi gerekir. Yumurtaya yaklaştığında ise işi daha zorlaşır. Birbirine sıkı sıkıya dayanmış çok sayıda hücrelerin arasından bir yol açacak, nihayetinde ise zona pellusida ve plazma membranı dediğimiz kalın zar yapılarını delerek geçecektir. Sperm bütün bu engellerle karşılaşmasında, önce başı ile kendine en uygun geçidi bulur ve oraya doğru yönelir. İşte bu yönelme hareketini yapacak olan da kuyruktur. Araştırmacıların keşfettikleri nokta da tam burası; sperm başından gelen uyarıların kuyruğa aktarılması. Nasıl ki araba tekeri bir taşın üzerinden geçerken bunun sarsıntısı amortisörün ayarlaması ile bize yumuşak bir yaylanma şeklinde yansır, aynı şekilde spermin başının bir engelle karşılaşması durumunda da DBC sistemi bu çarpışmanın şiddetine göre kuyruk hareketini en uygun salınımda yaptırır. Örneğin sperm başı sağ ya da sol tarafta bir geçit algılarsa, kuyruk da buna uyacak şekilde sağa ya da sola doğru salınım yapar. Şayet bu senkronizasyon bozulursa, sperm ne kadar ileri hareket ederse etsin, doğru yolu bulamayacak ve yumurtadaki hedefine ulaşamayacaktır.
Tahlillerde sperm hareketinin kalitesi daha önemli
Bu çalışmanın sonuçları, tahlillerde spermin yüzde kaçının ileri doğru hareket etmesinden daha önemli olanın, bu hareketin kalitesi olduğunu vurgulamakta. Gerçekten de, bazen ileri sperm yüzdesi çok düşük de olsa gebelik görülmekte, ya da aksine tamamen normal hareketli spermlerde bile çocuk olmamakta. Şimdi anlıyoruz ki, sperm hareketinin kalitesi iyi ise, hareketli sperm ne kadar az olursa olsun yine de gebelik şansı vardır. Pekiyi, sperm hareketinin kalitesini anlayabilir miyiz?
Nasıl tanı konur ve tedavi edilir
Sperm hareketinin bu anlamda kalitesini standart tahlillerde anlamak zor. Ancak DBS sisteminin temel taşı olan sentriol organelinin fonksiyonunu gösteren bazı markırlar bize yardımcı olabilir. Bu amaçla POC (Proteome of Centriole Protein) ve CEP 135 (Centrosomal Protein 135) gibi bazı genetik belirteçler önerilmiştir. Ancak kesin bir tanı koymak için daha çok çalışmaya ihtiyaç var. Sentriol bozukluklarının tedavisinde ise önce doğru tanı konulması, sonra da buna yol açan nedenin ortaya çıkarılması gerekir. Sentriol bozukluklarında başlıca oksidatif stres ve genetik nedenler rol oynayabilir. Oksidatif stres tanısı ejakulatta zararlı metabolit ölçümü ile anlaşılabilir ve uygun bir tedavi ile düzeltilebilir. Genetik sorunları ise ne yazık ki ilaçla gideremeyiz ve tüp bebek sırasında bazı teknik uygulamalara ihtiyaç olacaktır. Ancak ne olursa olsun, sorunun nedenini anlayabilirsek buna uygun bir tedavi de elbette geliştirilecektir. Her zaman söylediğim gibi, sorunun nedenini bulmak başarılı bir tedavinin temelini oluşturur.
Bu yazı https://www.hurriyet.com.tr/aile/ sayfasında yayınladı
Resim: https://openclipart.org/
