Bu durumda sperm testi her zaman yeterli bilgi vermez. Neler yapılabileceğini adım adım açıklayalım:
Bize yol gösterecek 2 önemli parametre vardır: Sperm morfolojisi ve sperm DNA hasar durumu.
Sperm morfolojisine “Kruger kriterlerine” göre özel boyama yapılarak bakılır. Normalde spermlerin en az %4’ü normal morfolojide olmalı. Bozuk olması durumunda spermin yumurta içine doğal yolla girmesi güçleşir, yani doğal yolla çocuk olma şansı düşer.
Sperm DNA hasarına ise “Comet” denilen bir yöntemle bakılır. Normalde spermlerin en az %70’i yeterli derecede sağlıklı olmalı. En garantilisi, hasarlı sperm oranı (DNA fragmantasyon indeksi = DFI olarak da geçer) %15’den düşük olmalı. DFI bozuksa, yumurtanın döllenmesi bozulabilir, düşük olabilir ya da tüp bebek tutmayabilir.
İşte, bu 2 test bize oldukça güvenilir bilgi verir. Bunların sonucu 4 şekilde değerlendirilir:
1) Morfoloji bozuk; DFI normal: Burada morfoloji bozuk olduğu için doğal yolla gebelik şansı da düşer. Ama sperm yumurtaya girmiş olsa, DNA sağlam olduğu için gebelik olabilecektir. Bu durumda sperm mikroenjeksiyon tekniği ile yumurta içerisine verilerek doğrudan tüp bebeğe geçilmesi önerilir.
2) Morfoloji normal; DFI bozuk: Sperm yumurtaya doğal yolla da girebilir ama DNA sağlıksız olduğu için döllenme olamayacak ya da düşükle sonuçlanabilecektir. Önce DNA hasarı tedavi edilir. Bu en az 3 ay alabilir. Sonuçta düzeldiği gösterilirse doğal yolla çocuk olması beklenebilir.
3) Morfoloji bozuk; DFI bozuk: Morfoloji bozukluğu her zaman istenildiği şekilde düzeltilemeyebilir. Ama DNA hasarlarının tedavi şansı vardır. Bu durumda önce DNA hasarı 3 ay tedavi edilir. Düzelirse doğrudan tüp bebek önerilir. DNA düzelse bile, morfoloji bozuk olduğu için doğal yolla gebelik şansı azdır. Bazı olgularda, DNA düzeldiğinde morfoloji de düzelebilir. O zaman doğal yolla gebelik şansı da doğar. Bir kısım olguda ise DNA’daki hasar 2 kür tedavi ile de düzelmeyebilir. Bu durumda tedaviyi 6 aydan fazla uzatmadan doğrudan testislerden spermin alınarak tüp bebekte kullanılması tercih edilmelidir. Testislerden sperm aspirasyon ya da cerrahi yolla TESE şeklinde alınabilir.
4) Morfoloji normal; DFI normal: Bu durumda her zaman için doğal yolla gebelik şansı vardır. Bir süre bu beklenir, olmazsa tüp bebeğe geçilir ya da önce aşılama (IUI) yapılır, sonra tüp bebeğe geçilir. Özel bir tedavi gerekmez.
Bilimsel kanıtları:
Morfoloji bozukluğu için:
Nikolettos N, Küpker W, Demirel C, Schöpper B, Blasig C, Sturm R, Felberbaum R, Bauer O, Diedrich K, Al-Hasani S. Fertilization potential of spermatozoa with abnormal morphology. Hum Reprod. 1999 Sep;14 Suppl 1:47-70. Review.
DNA hasarı için:
Dünya Sağlık Örgütü WHO Laboratuvar El Kitabı (Türk Üroloji Derneği)